Wie ziet het niet voor zich? Opa op zondagochtend die na de mis een borreltje ‘oude klare’ tot zich neemt. Oude klare? Dat is niets anders dan een lekker glaasje oude jenever, gemaakt van de oud-Hollandse jeneverbes. Hoewel de jeneverbes lang een wat stoffig imago had, is-ie tegenwoordig weer helemaal hip omdat-ie een essentieel ingrediënt van gin is. Dit gezegd hebbende, lijkt het misschien alsof de jeneverbes alleen in verband met alcohol interessant is. Niets is minder waar! Dit ‘besje’ biedt in zijn pure hoedanigheid namelijk ook nog enkele gezondheidsvoordelen. Tijd om in de wereld van de jeneverbes te duiken.
- De jeneverbes is eigenlijk een katje
- Jeneverbes staat op de Rode Lijst
- Jeneverbes was al in de prehistorie bekend
- Met jeneverbeshout werden boze geesten geweerd
- Zijn jeneverbessen gezond?
- Wat is het verschil tussen oude en jonge jenever?
- Culinair gebruik van de jeneverbes in gin
- Recept: Gestoofde zuurkool met jeneverbessen, laurier en zuurkoolspek
- Jeneverbes als vegetarisch voedingssupplement
De jeneverbes is eigenlijk een katje
Hoewel de naam anders doet vermoeden, is de jeneverbes (Juniperus communis) in feite geen bes. Het is namelijk een gedroogd, rijp katje dat uit de bloem van een jeneverbessenstruik of -boom groeit. Het duurt drie jaar tot een katje is gerijpt en verkleurd. De struik, een conifeer uit de cipresfamilie, groeit in grillige vormen en heeft scherpe naaldjes die in kransen van drie bij elkaar staat. We kennen mannelijke en vrouwelijke jeneverbessen. De mannelijke bloemetjes zijn lichtgeel en de vrouwelijke groen.
Wie graag bessen aan z’n struik ziet, dient beide varianten te plaatsen. Tijdens de bloei verspreiden de mannelijke struiken namelijk wolken met stuifmeel waarmee de vrouwelijke worden bestoven. De jeneverbes is daarbij belangrijk voor een aantal insecten, zoals de jeneverbeskever, de jeneverbesmot en de schorskever. Daarnaast zijn de mannelijke bloemen belangrijke stuifmeelleveranciers voor bijen.
“Omdat de jeneverbes goed tegen luchtverontreiniging kan, is-ie ook geschikt voor stedelijke gebieden”
Een jeneverbessenstruik blijft altijd groen en doet het goed op schrale, droge grond, op heidevelden, in de duinen en op stuifzand. Omdat de jeneverbessenstruik steeds zeldzamer wordt, staat hij in Nederland op de zogenoemde Rode Lijst en is beschermd. Omdat de bes goed tegen luchtverontreiniging kan, is-ie ook geschikt voor stedelijke gebieden. De botanische naam van jeneverbes is eenvoudig te verklaren. ‘Juniperus’ komt van het Keltische woord ‘juniprus’ en betekent ‘stekelig’.
Dit verwijst natuurlijk naar de scherpe naalden. ‘Communis’ betekent ‘gewoon’. Het woord ‘jenever’ is niets meer of minder dan een verbastering van het woord ‘juniprus’. Zo eenvoudig kan het zijn.
“De bessen werden onder meer gebruikt voor het mummificeren van lichamen"
Archeologische opgravingen hebben aangetoond dat de jeneverbes al in de prehistorie een rol speelde. Het stuifmeel van de plant is onder meer in bodemlagen uit 13.500 voor Christus gevonden. In het antieke Egypte wordt op een papyrusrol uit 1500 voor Christus wordt de jeneverbes in medicinale recepten genoemd. De bessen werden onder meer gebruikt voor het mummificeren van lichamen. Dit zou de doden magische bescherming bieden. In beerputten uit de middeleeuwen zijn jeneverbesnaalden en bessen aangetroffen. Dit zou wijzen op het gebruik van de bes als specerij.
Ook Hippocrates, Dioscorides en Plinius de Oudere prezen het besje om z’n gezondheidsbevorderende kenmerken, net als Rembert Dodoens in de zestiende eeuw. De Beierse priester Sebastian Kneipp, in de negentiende eeuw een van grondleggers van de natuurheilkunde, was eveneens fan van de jeneverbes.
“De plant gold als bescherming tegen de vloek van duivels en heksen”
Toen mensen de wereld nog niet konden verklaren, werden aan allerlei planten en bloemen bijzondere krachten toebedeeld. Zo beschouwden de Germanen de jeneverbes als symbool van het eeuwige leven. Voor de Kelten was de bes een van de belangrijkste magische planten. Ze gebruikten het hout als een soort wierook. Bij verbranding konden ze met de rook demonen, slangen en ongedierte verjagen. Ook in de volkskunde werd jeneverbeshout gebruikt om boze geesten te weren en gold de plant als bescherming tegen de vloek van duivers en heksen.
In de Middeleeuwen was het eveneens gebruikelijk om jeneverbeshout te verbranden alleen ging het nu om zuivering. Na een pestepidemie in een stad of dorp, zuiverde men de huizen door er jeneverbeshout te verbranden. De jeneverbes is bestand tegen grote hitte, waardoor hij zelfs bosbranden kan overleven.
“Jeneverbessen bevatten antioxidanten en veel vitamine C”
De vraag ‘zijn jeneverbessen gezond’ kunnen we volmondig met ‘ja’ beantwoorden. Om te beginnen, bevatten de jeneverbessen namelijk antioxidanten en veel vitamine C. Daarnaast treffen we looistoffen, bitterstoffen, flavonoïden, organische zuren, vezels, pectine en de mineralen kalium, calcium, zink, mangaan, magnesium, silicium, selenium, chroom, natrium, ijzer en fosfor aan in de bes. Buiten vitamine C bevatten de bessen ook de vitamines B1, B2, B3 en bètacaroteen.
Eveneens interessant aan de jeneverbes zijn de etherische oliën en monoterpenen als sabineen, betapineen en alfapineen. Andere inhoudsstoffen zijn was, hars, eiwitten en vetten. Al deze stoffen samen zorgen ervoor dat jeneverbessen de spijsvertering* en nieren ondersteunen* en daarmee onze vochthuishouding in balans houden*.
*Evaluatie gezondheidsclaims is lopende.
“Jenever wordt al meer dan vierhonderd jaar in ons land gemaakt”
En zo zijn we terug bij de ‘oude klare’ en ‘jonge klare’, zoals oude en jonge jenever ook wel in de volksmond worden genoemd. Jenever wordt al meer dan vierhonderd jaar in ons land gemaakt en is in het algemeen een gedistilleerde alcoholische drank op basis van graan. De vaste ingrediënten zijn moutwijn en jeneverbes. Deze worden aangelengd met onder meer alcohol. Het verschil tussen oude en jonge jenever heeft niets te maken met de tijd die de drank op het vat heeft gelegen, maar is historisch ontstaan.
Rond 1900 ontdekte men de kunst van kolomdistillatie. Dit was een nieuw stookproces waarmee alcoholgehalte van wel 96% kon worden gestookt. Omdat graan tijdens de Tweede Wereldoorlog schaars was, werd de traditionele moutwijn vervangen door graanalcohol of melasse-alcohol. Zo ontstond een nieuw recept. Het verschil tussen ‘oude’ en ‘jonge’ jenever heeft dus te maken met een hoger percentage moutwijn in de oude variant. Deze heeft daardoor een granige, volle smaak. Jonge jenever smaakt daarentegen kruidig, strak en fris.
Jeneverbes als vegetarisch voedingssupplement
In ons assortiment komt u verschillende bessen als voedingssupplement tegen. Zo ook de jeneverbes. Onze jeneverbescapsules bevatten 500 mg jeneverbes per capsule. Onze capsules zijn geschikt voor vegetariërs.
"De Engelsen noemen het drankje ‘Dutch courage"
Dezer dagen is de jeneverbes een geliefde 'botanical' om gin mee te maken. Het is zelfs de onmisbare schakel. Gin is overigens simpelweg de Engelse versie (genever = afgekort tot gin) van onze jenever. De Engelsen noemen het drankje zelfs ‘Dutch courage’, omdat soldaten zich met jenever moed indronken voor de strijd. Het verschil tussen de twee heeft te maken met het ontbreken van de moutwijn in gin. De neutrale (graan)alcohol wordt wel op smaak gebracht met jeneverbessen.
Dit is zelfs verplicht en wettelijk vastgelegd. Bij de jeneverbessen worden vaak nog andere botanicals gebruikt die extra smaak geven. Bovendien wordt gin meestal niet, zoals jenever, gebruikt voor een 'kopstootje', maar meestal gecombineerd met tonic. De tonic accentueert de eigenschappen van de gin. Jeneverbessen, zowel gedroogd als vers, zijn eveneens geschikt om heerlijke gerechten mee op tafel te zetten. Bijvoorbeeld bijgaand recept met zuurkool.
Ingrediënten voor 4 pers:
- 1 grote ui
- 3 tenen knoflook
- 1 el roomboter
- 500 gram zuurkoolspek aan één stuk
- 1 laurierblad
- metalen thee-ei of papieren koffiefilter gevuld met 12 jeneverbessen, 12 peperkorrels, 1 tl korianderzaad en 1 tl mosterdzaad
- 2 dl witte wijn of natuurtroebel appelsap
- 1 dl water
Bereiden:
- Pel de ui en knoflook en snij in blokjes
- Verhit een diepe pan, voeg de boter toe en laat smelten
- Bak ui en knoflook glazig *Leg het zuurkoolspek op de gebakken ui
- Laat de zuurkool uitlekken en knijp zoveel mogelijk vocht eruit
- Leg bij het spek in de pan
- Schenk de wijn of het appelsap en het water erbij
- Leg het laurierblad, het thee-ei of de dichtgevouwen koffiefilter tussen de zuurkool in het vocht
- Breng aan de kook en zet het vuur dan laag
- Laat de zuurkool met deksel op de pan een uur zachtjes sudderen
- Verwijder het thee-ei/koffiefilter en het laurierblad
- Haal het spek uit de pan, snij het vet weg en snij of scheur het vlees in stukjes
- Roer door de zuurkool *Kook de aardappelen met foelie in licht gezouten water gaar
- Verwijder de foelie, serveer de aardappelen heel of maak er een smeuïge puree van
- Serveer met rookworst en mosterd
(Bron: bossertkookwerken.nl)
Vragen of advies?
Wilt u meer weten over bessen of andere plantaardige supplementen? Neem dan tijdens kantooruren contact op met onze medewerkers via tel. +31 (0)75-612 12 47 (lokaal tarief) of via onze contactpagina.
