Wie kent ze niet? Die vervelende kleverige zaaddozen die aan jas of trui blijven klitten en die er maar moeilijk vanaf gaan? Shakespeare schreef in 1599 al over de grote klis: ‘Ach nichtje, het zijn maar klitten waar ze je in de uitgelatenheid van een vrije dag mee raken’. Hij refereerde uiteraard aan de vruchtdozen met weerhaken. Bovengronds is de grote klis soms een lastpost, maar ondergronds schuilt een bijzondere wortel die in de Ayurveda en de Chinese kruidenkunde bijzonder geliefd is. Grote klis is dan ook een veelzijdig kruid met klitten.
- Wat is grote klis?
- Waarom wordt grote klis ook grote klit genoemd?
- Grote klis kent een lange geschiedenis als heilkruid
- Interessante inhoudsstoffen van de grote klis
- Grote klis als voedingssupplement
- Recept: Bier van honing en kliswortel met paardenbloem
Wat is grote klis?
De grote klis (Arctium lappa) wordt ook wel grote klit genoemd. Hij behoort tot de composietenfamilie (Asteraceae) en komt in het wild voor in Europa en Azië. De wat ruwe, ongelikte plant onderscheidt zich van de gewone klis omdat bij de laatste de bladsteel van de rozetbladeren aan de voet hol is en bij de grote klis gevuld. De plant houdt van vochtige grond en wordt vaak op braakliggende terreinen en bij bosranden aangetroffen.
Het is een tweejarige plant. Dat wil zeggen dat hij gedurende het eerste jaar alleen bladeren produceert en pas in het tweede jaar bloemen en vruchten. Daarna sterft de grote klis af. Die bladeren zijn groot, licht viltig aan de bovenkant en compleet wit bevilt aan de onderkant. De stengel is een dikke, geribbelde buis. In het tweede jaar kan deze tot boven de twee meter uitgroeien. Helemaal bovenin vormen zich dan de bloemen. Deze zien eruit als behaarde groengrijze bollen. Het feitelijke bloempje is een magentakleurig toefje boven op de bol.
“De haartjes die op weerhaken lijken, grijpen zich of klitten makkelijk vast aan de vacht of veren van passerende dieren en verspreiden zo de plant”
De ruige harige grote klis heeft in het Latijn de botanische naam Arctium lappa meegekregen. ‘Arctium’ is afgeleid van het Griekse woord ‘Arktos’ dat ‘beer’ betekent. Dit heeft natuurlijk met de beharing van de vruchtomhulsels te maken, omdat deze, net als een beer, veel haar hebben. ‘Lappa’ staat voor ‘grijpen’. De haartjes die op weerhaken lijken, grijpen zich of klitten makkelijk vast aan de vacht of veren van passerende dieren en verspreiden zo de plant. Dit verklaart tevens de benaming ‘grote klit’.
Saillant detail is dat de Zwitser Georges de Mestral de plant bestudeerde om uit te vogelen waarom het zo moeilijk is om de ‘klitten’ van kleding te verwijderen. Dit bracht hem op het idee van het haakje-lusje klittenbandsysteem waarmee we nu kleding dichtmaken, scheepszeilen vastzetten en zelfs bakstenen aan een muur kunnen hangen. De man startte vervolgens een bedrijf en verkocht jaarlijks ongeveer 55.000 kilometer klittenband.
Andere volksnamen zijn onder meer kliswortel, dokke, schuftwortel, klessen, klisters, klevers en jan-plak-an.
“De plant zou kunnen worden gebruikt om bijvoorbeeld de bliksem af te weren en geiten en schapen tegen ziektes te beschermen”
De ruige grote klis wordt al sinds jaar en dag in de volksheilkunde gebruikt. Zo benoemde de Griekse arts en botanicus Dioscorides de bladeren van de grote klis al tweeduizend jaar geleden als heilmiddel voor oude wonden. Fijngemaakte bladeren gemengd met zout zouden ook helpen bij beten van giftige dieren. Hildegard von Bingen schreef duizend jaar later kort over de plant maar in de Middeleeuwen verwierf het kruid pas echt bekendheid onder beroemde botanici zoals Rembert Doedens, Clusius en Lobelius. Zo zegt het ‘Cruydeboek’ van Doedens over de klis: ‘De Wortelen van Groote Clissen zijn zeer nut en bequaem voor die gene die bloet en etter uitspouwen’. In de achttiende eeuw wordt grote klis voor het eerst in de officiële apothekersboeken vermeld. In de Flora Batava uit 1822 wordt over grote klis als groente gesproken.
Daarnaast zou de plant in het huishouden kunnen worden gebruikt om bijvoorbeeld de bliksem af te weren en geiten en schapen tegen ziektes te beschermen. ‘Volgens Mattuschka hebben bijgeloovigen Lieden dezen wortel in hunne huizen opgehangen, wanende dat de donder als dan niet zou inslaan’. De Franse koning Hendrik III zou de plant succesvol voor zijn huid hebben gebruikt. Toentertijd zat het kruid in veel cosmetische mengsels, die bedoeld waren om de huid mee te bleken.
“Grote klis is ‘gewoon’ in de keuken te gebruiken en er kunnen zelfs culinaire hoogstandjes mee worden bereid”
Rond 1837 komt er ook meer inzicht in de inhoudsstoffen van de grote klis. Inmiddels weten we dat de plant een flink arsenaal aan fytonutriënten bevat. We treffen fenolzuren, fytosterolen, slijmstoffen, flavonoïden, bitterstoffen hars, bètacaroteen en inuline (een prebiotica) in de Arctium lappa aan, evenals de vitamines B1, B2, B3, B6, C, E en biotine. Ook al niet te versmaden, zijn de achttien belangrijke aminozuren in de plant. En wat de denken van de aanwezige mineralen?
Grote klis bevat ijzer, zwavel, mangaan, koper, silicium, chroom, kobalt, kwik, aluminium, selenium, tin, fosfor, zink en natrium. Het fijne is bovendien dat grote klis ‘gewoon’ in de keuken is te gebruiken en er zelfs culinaire hoogstandjes mee kunnen worden bereid. De jonge bladeren worden meestal in salades gebruikt en de oude, wat bitterder bladeren kunnen als groente worden gekookt. Ook de wortel is lekker, bijvoorbeeld in roerbakgerechten of in een wilde stamppot. De wortel is eveneens geschikt om puree van te maken of soep van te trekken. Van gedroogde wortels kunt u thee zetten. De mogelijkheden zijn oneindig. De zaden kunnen worden ontkiemd om vervolgens ook bijvoorbeeld aan een salade toe te voegen.
Tip
Graaf alleen wortels uit van planten die nog niet hebben gebloeid. Planten die in bloei staan, hebben vezelige wortels. Graaf ze bij voorkeur alleen vanaf eind oktober uit en niet eerder. Zo krijgt u meer wortel voor uw graafwerk. Het is van belang om echt te graven en hem niet uit te trekken want dan breken de wortels vaak af.
Grote klis als voedingssupplement
Hendrik III wist het al: grote klis levert een bijdrage aan het gezond houden van de huid*. Onder meer door de aanwezige bitterstoffen is grote klis tevens een steun voor de spijsvertering en daarmee voor het immuunsysteem. Bovendien draagt het bij aan het behoud van een gezonde bloedsuikerspiegel*. Ook ondersteunt grote klis het immuunsysteem* en helpt de spijsvertering. Wilt u na het lezen van bovenstaande zelf op zoek naar de grote klis? In Nederland treffen we de plant in het wild vooral aan in Zeeland, Zuid-Holland, Gelderland en het Rivierengebied. Hier bevinden zich ook enkele wildplukgebieden. Op internet zijn de adressen te vinden. U kunt echter ook eenvoudigweg via een voedingssupplement gebruik maken van de positieve en gezondheidsbevorderende kenmerken van dit kruid. Zo kunt u bij ons terecht voor vegan grote klis-capsules die volgens IFS-normen zijn gecapsuleerd. Veilig en lekker makkelijk. Gebruikt u bloedverdunners? Dan kunt u beter geen grote klis consumeren.
*Evaluatie gezondheidsclaims is lopende.
(Bron: wildplukken.nl)
Doorgewinterde wildplukkers gaan het liefst zelf de natuur in om plantaardige ingrediënten voor de meest uiteenlopende gerechten en drankjes te vinden. Als u één van hen bent, is dit bijzondere recept voor bier van honing en kliswortel met paardenbloem wellicht op uw lijf geschreven.
Ingrediënten:
- 2 grote kliswortels
- 1,5 grote paardenbloemwortels
- 5 l niet-bruisend mineraalwater
- 500 g honing
- 2 volle el appelstroop
- sap van 1 citroen
- 2 tl brouwersgist of champagnegist
- bierflessen met een beugel
Bereiding:
- Verzamel alleen eenjarige wortels
- Reinig de wortels en hak ze in kleine stukjes
- Voeg deze toe aan 2,5 l water (de helft dus)
- Breng aan de kook en laat 20 min stoven
- Los de honing en zwarte stroop op
- Neem de pan van het vuur en laat tot 35°C afkoelen
- Zeef de wortels door een doek
- Voeg het citroensap en de gist toe en de andere 2,5 l water
- Laat 2 dagen op een warme plek gisten
- Kook 10 flessen van 0,5 l of 5 van 1 l goed uit
- Haal de vloeistof nogmaals door een zeef en giet met een trechter in de flessen
- Controleer elke week de CO2 op de flessen
- Als het bier gaat gisten, is het maximaal 2 weken houdbaar. Succes!
Vragen of advies?
Wilt u meer weten over grote klis of andere plantaardige supplementen? Neem dan tijdens kantooruren contact op met onze medewerkers via tel. +31 (0)75-612 12 47 (lokaal tarief).
