Het is geen inheems plantje en wordt in Nederland als een zeldzame bezoeker beschouwd: zomeralsem oftewel Artemisia annua. Oorspronkelijk uit Azië kennen we alsem vooral als basisstof voor het beruchte drankje absint. De specifieke variant zomeralsem kan echter nog veel meer. Een Chinese wetenschapper won met het extraheren van de stof artemisinine uit de plant zelfs de Nobelprijs! Tijd om in de wereld van zomeralsem te duiken.
- Wat is zomeralsem?
- Hoe komt zomeralsem aan z’n naam?
- Zomeralsem in de Chinese heilkunde
- Wie is Nobelprijswinnaar Youyou Tu?
- Wat is artemisinine?
- Artemisinine: veelvuldig onderzocht
- Welke inhoudsstoffen bevat zomeralsem nog meer?
- Culinair aan de slag met zomeralsem?
- Recept voor roergebakken Artemisia annua met bacon (5 pers.)
Wat is zomeralsem?
Zomeralsem is een ‘broertje’ van de Artemisia absinthium, waarvan de beruchte groengekleurde alcoholische drank absint wordt gemaakt. In China wordt zomeralsem ‘Qing Hao’ genoemd. Het complete geslacht Alsem en stamt uit de composietenfamilie (Asterarceae). De soort is enorm breed. Andere familieleden zijn citroenkruid (Artemisia abrotanum) en dragon (Artemisia dracunculus).
Alleen in Europa komen al meer dan honderd soorten voor, maar de zomeralsem is in Nederland alleen in de kruidencollectie van onder meer Klooster Ter Apel en van de Hortus Alkmaar opgenomen. Zomeralsem is een onopvallend plantje met vale, gele bloemetjes. De bloei is niet spectaculair. Wat u wel kan opvallen, is de kenmerkende kamferachtige geur. Slechts een lichte aanraking is genoeg om de plant het aroma te laten walmen.
"Het is in de juiste hoeveelheid namelijk precies goed, maar een teveel kan fataal zijn"
De Latijnse benaming Artemisia annua stamt waarschijnlijk van de Griekse godin Artemis af. Zij is de godin van de jacht en beschermer van het bos en kinderen. Overigens is niet iedereen het met deze uitleg eens. Taalwetenschappers denken namelijk dat de oervorm van de naam Artemis als ‘artemes’ (veilig) of als ‘artamos’ (een slager) kon worden geschreven. Dat zegt veel over het kruid. Het is in de juiste hoeveelheid namelijk precies goed maar een teveel kan fataal zijn. Het woord ‘annua’ betekent ‘eenjarig’.
"De Chinese wetenschapper Youyou Tu won met haar studie naar zomeralsem en artemisinine in 2014 de Nobelprijs voor Fysiologie van Geneeskunde"
Zoals bekend, komt veel goeds op gezondheidsgebied uit Azië. De traditionele Chinese heilkunde (TCM) gaat dan ook al eeuwen terug. Het inzetten van de zomeralsem is echter in de loop der tijd in onbruik geraakt. Totdat in 1969 een oud Chinees handboek uit circa 340 n. Chr. opdook, genaamd ‘Het Chinese Handboek van Recepten voor Behandelingen van Spoedeisende Situaties’.
De heilzame kenmerken van de Artemisia annua kwamen vervolgens weer volop in de belangstelling en de Chinese wetenschapper Youyou Tu won met haar studie naar zomeralsem en artemisinine in 2014 de Nobelprijs voor Fysiologie van Geneeskunde.
"De WHO heeft artemisinine inmiddels al voor diverse doeleinden aangeprezen"
Youyou Tu werd in 1930 in China geboren. Ze studeerde farmaceutische wetenschappen en werd in de traditionele Chinese kruidenkunde getraind. Haar werk maakte deel uit van Project 523, dat in de jaren zestig door Ho Chi Minh werd opgezet. Hierdoor bleef haar werk lang tamelijk onbekend. Binnen het project richtte Youyou Tu zich op heilplanten.
Toen ze in 1969 het idee kreeg om traditionele kruidenrecepten opnieuw te maken, stuitte ze op ‘Het Chinese Handboek van Recepten voor Behandelingen van Spoedeisende Situaties’.
In het boek stond dat het sap van de Artemisia annua bepaalde krachten kreeg als de zomeralsem in water werd ondergedompeld. Op deze manier ontstond de werkzame stof artemisinine. Uiteindelijk bleek een kopje thee dat van zomeralsem werd getrokken nóg doeltreffender. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft artemisinine inmiddels al voor diverse doeleinden aangeprezen.
"Inmiddels verricht Wageningen Universiteit onderzoek naar het verkrijgen van artemisinine via een alternatief proces"
Wat is artemisinine?
Uit zomeralsem kan dus artemisinine worden gewonnen. Meestal gebeurt dit door de stof met een vloeistof met een laag kookpunt te extraheren. De hoogste concentratie van artemisinine bevindt zich in de bovenste delen van de plant. Zowel in de bladeren en stelen als de bloemen treffen we de stof aan. Helaas is het gehalte van artemisinine in de plant nogal laag. Dit betekent een lage opbrengst en een duur proces. De stof kan echter niet synthetisch worden geproduceerd. Dit heeft te maken met de complexiteit van het artemisinine-molecuul.
Artemisinine: veelvuldig onderzocht
Inmiddels verricht Wageningen Universiteit onderzoek naar het verkrijgen van artemisinine via een alternatief proces. Ze zijn namelijk in staat om het proces van de aanmaak van artemisinine uit zomeralsem te halen. Vervolgens zetten ze dit mechanisme over in cichorei. Cichorei is eveneens een plantje uit de Composietenfamilie. Als dit experiment lukt, daalt de prijs enorm en wordt de opbrengst groter.
Diverse bronnen en studies hebben de stof eveneens uitgebreid bestudeerd. Vanwege bepaalde veronderstelde effecten van zomeralsem en artemisinine was er tijdens de eerste lockdown ineens een run op zomeralsemzaden. Na het kweken, maken veel mensen thee van de plant om zo gebruik te maken van de positieve kenmerken. Sindsdien staat het plantje weer volop in de belangstelling. Zo houdt het gerenommeerde Duitse wetenschappelijke Max Planck Instituut zich inmiddels bezig met een grondig onderzoek naar de stof. Helaas weerhoudt wetgeving ons ervan om hier meer informatie over de bijzondere stof artemisinine te geven, maar als u even op internet speurt, komt u talloze artikelen hieromtrent tegen.
"Zomeralsem bevat veel antioxidanten"
Hoewel de meeste wetenschappelijke aandacht naar artemisinine uitgaat, bevat de Artemisia annua nog veel meer fijne stoffen. U kunt hierbij denken aan specifieke sesquiterpene lactonen en essentiële oliën met mono- en sesquiterpenen. Bovendien treffen we flavonoïden, coumarinen, fenolische zuren, tannines en saponinen in de plant aan. Qua flavonoïden gaat het bijvoorbeeld om quercetine, luteoline, rutine, apigenine en kaempferol.
En wat te denken van fytosterolen, vetzuren, eiwitten en enzymen? De plant bevat dus veel antioxidanten. Dit houdt in dat zomeralsem een plant is die de strijd aangaat met vrije radicalen, zoals luchtvervuiling, roken, alcohol en fanatiek sporten en zo bijdraagt aan uw weerstand. Het is dus misschien een onooglijke plant in uw tuin, maar wel één om zeker niet te verguizen.
"In de Chinese provincie Hubei worden de stelen van de zomeralsem als salade gegeten"
Zomeralsem smaakt erg bitter, dus is het een goed idee om eventueel wat anijs of muntblad aan zomeralsemthee toe te voegen. De plant kent echter meer culinaire mogelijkheden. Zo worden in de Chinese provincie Hubei de stelen van de zomeralsem als salade gegeten. Ook wordt zomeralsem vanwege zijn bittere smaak soms aan bier toegevoegd. Artemisia annua kan zowel rauw als gebakken of gestoofd gebruikt worden. Bijvoorbeeld zoals in onderstaand origineel Chinees recept voor zomeralsem met bacon.
(Bron: misschinesefood.com)
Ingrediënten:
- Artemisia annua
- Een stukje bacon
- 1 wortel
- Gember
- Knoflook
- Kookwijn
- 2 sjalotten
- Zout
Bereiding:
- Verwijder de oude bladeren en wortels van de Artemisia annua. Was de rest van de plant en snijd in kleine stukjes
- Snijd de wortel in stukjes, snipper de sjalotten, snijd de gember en knoflook fijn
- Verhit de pan
- Bak het spek
- Voeg de wortel, sjalotten, gember en knoflook bij het spek en bak even
- Als de sjalot bijna is gekaramelliseerd, voegt u de Artemisia annua toe, evenals de kookwijn.
- Omdat het spek natuurlijk zout is, is dit het moment om uw roerbak te proeven. Als u tevreden bent, heeft u nu een heerlijk roerbakpotje met Artemisia annua en bacon.
Smakelijk eten!
Vragen of advies?
Wilt u meer weten over zomeralsem en/of de bijzondere inhoudsstof artemisinine? Neem dan tijdens kantooruren contact op met onze deskundige medewerkers via tel. +31 (0)75-612 12 47 (lokaal tarief).
