U heeft ‘m vast wel eens gezien: de statige, rechtopstaande plant met citroengele bloemen. De koningskaars oftewel (gele) toorts bezit dan ook koninklijke waardigheid. Omgeven door mystiek en mythische verhalen staat de Verbascum thapsus al eeuwen bekend om z’n positieve invloed op het menselijk lichaam.
- Wat is koningskaars?
- De vele namen van koningskaars
- Koningskaars was al bij de Oude Grieken en Romeinen bekend
- Koningskaars was een heilige plant
- Koningskaars is een handige plant
- Koningskaars barst van de slijmstoffen
- Koningskaars als voedingssupplement
Wat is koningskaars?
Met name in de (na)zomer is de koningskaars (Verbascum thapsus) een opvallende verschijning in taluds en aan bosranden. De tweejarige koningskaars is een lid van de Helmkruidfamilie (Scrophulariaceae) en steekt vaak met kop en schouders boven andere planten uit. Hij kan dan ook wel twee meter hoog worden. De rechtopstaande stengel ontstaat pas in het tweede jaar. Hij is alleen in het bovenste deel vertakt, waardoor de plant wat van een meerarmige kandelaar weg heeft.
De stengel is net als de bladeren stevig behaard en kan verhouten, waardoor de koningskaars ook in de herfst en winter fier stand kan houden. De wind zorgt er dan voor dat de zaden uit de rijpe vruchtdozen worden geslingerd.
Koningskaars houdt van open, droge, kalk bevattende bodems die liefst zanderig en open zijn gewerkt. De bloeiwijze is wat rommelig en uit zich in citroengele bloemen met oranje/paarse meeldraden. Opvallend detail is dat de bloemen slechts één dag bloeien.
“Verbascum’ is waarschijnlijk een verbastering van ‘barbascum’ oftewel 'baard'"
De Latijnse benaming van koningskaars is Verbascum thapsus. Alle planten hebben officiële Latijnse namen zodat wetenschappers over de hele wereld weten dat ze het over dezelfde plant hebben. ‘Verbascum’ is waarschijnlijk een verbastering van ‘barbascum’ oftewel ‘baard’. Dit zou verwijzen naar de behaarde bladeren van de plant. ‘Thapsus’ stamt van het schiereiland Thapsus, dat aan Sicilië vastzit. Op dit eiland wordt koningskaars veelvuldig aangetroffen.
In het Nederlands bestaat buiten ‘koningskaars’ een heel arsenaal aan volksbenamingen voor de Verbascum thapsus. Enkele hiervan zijn (gele) toorts, wit wolkruid, wolblaren, katoenbloem, begijnenthee, paaskers, nachtkaars en koningskandelaar.
“De Oude Grieken gebruikten het wolachtige deel van de plant voor het maken van lampenpitten”
Koningskaars of gele toorts wordt al in Griekse mythe ‘De Odyssee’ vermeld. Zo verandert de tovenares Circe een van de metgezellen van Odysseus in een zwijn. Odysseus kon de betovering weerstaan omdat hij van de god Mercurius een toorts had ontvangen. De kracht van de toorts maakte hem integer en hielp hem om zijn dierlijke natuur te weerstaan. De Oude Grieken gebruikten het wolachtige deel van de plant voor het maken van lampenpitten. Ook kende koningskaars een uitwendige toepassing: men stampte de plant met wortel en al fijn en vermengde dit met wijn. Dit mengsel legde men op een van de wollige bladeren, dit werd verwarmd in de hete as, waarna het op een zwelling werd gelegd. De Romein Plinius de Oudere nam deze wijsheid van de Grieken over.
“Maria vaak op schilderijen afgebeeld met koningskaars”
Koningskaars werd lang als heilige plant beschouwd. Men zou met behulp van koningskaars tovenarij kunnen afwenden. Zo is Maria vaak op schilderijen afgebeeld met koningskaars. Maria en de koningskaars zouden samen een heilzame rol vervullen. Men hoefde slechts een zieke plek of lichaamsdeel met koningskaars aan te raken en te zeggen: ‘Onze lieve vrouwe gaat driemaal over het land. Zij draagt de hemelbrand in haar hand’. En op slag was men genezen!
‘Hemelbrand’ was een andere benaming voor koningskaars. In de Middeleeuwen had ‘brand’ immers de betekenis van iets hoogs. Zelfs de naam ‘Brennerpas’ stamt hiervan af, omdat het een ‘hooggelegen bergweg’ betreft.
Een Zweedse legende stelt dat, wie zijn handen met koningskaars insmeert, met blote handen vissen kan vangen. De eerste vertegenwoordiger van de Duitse middeleeuwse mystiek, Hildegard von Bingen, raadde eveneens aan om de plant te gebruiken, maar dan culinair: ‘Wie een zwak en treurig hart heeft, moet de toorts tezamen met vlees en vis koken’. Indianen doopten de toorts in een kruidenmengsel dat ‘Kinnikinnik’ heet en dat bij rituelen in een pijp wordt gerookt. De rook brengt de gebeden van de indianen bij de ‘Great Spirit’.
“In de volksgeneeskunde genoot een aftreksel van de plant faam als cosmetisch middel om het haar een tintje lichter te maken”
We noemden al een paar toepassingen van koningskaars. Het is duidelijk dat het ook een handige plant is. Buiten middel tegen tovenarij werd koningskaars dan ook in de loop der tijd voor allerlei praktische zaken ingezet. Zo werden de bladeren in de winter als schoenvoering gebruikt om de voeten warm te houden. Van de zachte, fijne haartjes van gele toorts werden tondels gemaakt om het vuur mee aan te steken.
Daarnaast heeft koningskaars, zoals de naam doet vermoeden, lang langs de weg gestaan om als een fakkel de route te verlichten. Hiervoor werd de stengel in vet of pek gedoopt en vervolgens aangestoken. In Ierland wordt nog steeds koningskaars aan tabak toegevoegd om schade aan de longen te herstellen. In de volksgeneeskunde genoot een aftreksel van de plant faam als cosmetisch middel om het haar een tintje lichter te maken.
“In deze geelbloemige plant komen maar liefst twaalf verschillende slijmstoffen voor”
Het is duidelijk dat koningskaars voor uitwendig gebruik multi-inzetbaar is. Hoe zit het dan met inwendig gebruik? Wat dat betreft, bevat de plant een breed scala aan interessante inhoudsstoffen. Zo komen in deze geelbloemige plant maar liefst twaalf verschillende soorten slijmstoffen of gommen voor. Deze stoffen zijn onmisbaar voor ons bestaan. Zo ondersteunen ze de slijmvliezen* en hebben ze een verzachtende invloed op de luchtwegen*.
Daarnaast bevat de plant zes soorten iridoïden, diverse saponinen en verschillende flavonoïden. Bovendien treffen we fenolzuren, tannines, bètacaroteen, koolhydraten, lignaanglycosiden, bitterstoffen, vrije vetzuren, sterolen en etherische olie in koningskaars aan. De aanwezigheid van al deze stoffen maakt dat koningskaars duidelijk een plant met diverse gezondheidsbevorderende kenmerken is. De plant ondersteunt onder meer het immuunsysteem*. Bovendien heeft koningskaars een verzachtende invloed op de luchtwegen* en is goed voor de nierfunctie en de urinewegen*.
*Evaluatie gezondheidsclaims is lopende.
“Zeef de thee door een fijne kaasdoek”
Koningskaars als voedingssupplement
U kunt uiteraard zelf een tinctuur of thee van koningskaars trekken. Thee zetten, doet u door kokend water op de verpulverde viltige blaadjes of de bloemetjes te schenken. Zeef de thee wel even door een fijne kaasdoek. De piepkleine haartjes op het blad zouden namelijk irritatie kunnen veroorzaken. Mocht u gaan wildplukken, let er dan wel altijd op dat de bodem waarin de plant groeit niet verontreinigd is.
Ziet u dit niet zitten, dan kunt u altijd nog kiezen voor een voedingssupplement met koningskaars. Zo bent u ervan verzekerd dat u een veilig product in de perfecte samenstelling in handen heeft. Bij ons kunt u terecht voor koningskaars in capsulevorm. Elke capsule bevat 400 mg koningskaars. De capsules zijn volgens IFS-kwaliteitsnormen gecapsuleerd.
Vragen of advies?
Wilt u meer weten over koningskaars of andere plantaardige supplementen? Neem dan tijdens kantooruren contact op met onze medewerkers via tel. +31 (0)75-612 12 47 (lokaal tarief).
